Polana Langiewicza i weterani powstania styczniowego

Dzisiaj przypada rocznica jednej z pierwszych uroczystości rocznicowych na Polanie Langiewicza w lasach siekierzyńskich. W odrodzonej po 123 latach zaborów Polsce, odżywała również tradycja Roku 1863 i powstania styczniowego. O wydarzeniach sprzed 92 lat specjalnie dla bloga Wokół Wykusu napisała Pani Alicja Malicka, doktoranta w Instytucie Historii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. Jej badania oscylują wokół tradycji patriotycznych. Zapraszam zatem do zapoznania się z Jej naukowymi ustaleniami.

     
Wykus położony w Górach Świętokrzyskich jest miejscem szczególnym. Tutaj gromadzi się pamięć o poległych partyzantach w II wojnie światowej ze Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury” i I batalionu 2. pułku piechoty Legionów AK „Nurta”. Podobnie na zbiorową wyobraźnię w latach międzywojennych miała wpływ Polana Langiewicza. Położona 3 km od Wykusu, w centralnej części Kielecczyzny była miejscem spotkań weteranów.

Nazwa tego miejsca związana jest z bytnością Mariana Langiewicza w Wąchocku w okresie od 23 stycznia do 3 lutego 1863 r. Co ciekawe, Langiewicz, pierwszy dyktator powstania styczniowego, nie obozował prawdopodobnie w lasach siekierzyńskich. Przebywali tu jedynie jego podkomendni. Mimo to zbiorowa wyobraźnia Polaków utrwaliła ten teren jako Polanę Langiewicza.

W II Rzeczypospolitej bardzo silnie odwoływano się do tradycji 1863 r., łącząc ją z legendą Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego. Sam Marszałek, wychowany w kulcie powstania styczniowego, mówił: byłem wychowany wśród wspomnień r. 1863 i jego uczestników. Żołnierzy obecnych uważam za duchowych synów powstańców [1].

Wszystko to sprawiło, że w międzywojniu legenda stycznia 1863 r. była mocno ugruntowana. Z inicjatywy władz budowano krzyże na mogiłach poległych i w miejscach powstańczych obozowisk. Często organizowano tam również obchody w rocznice bitew. Taką proweniencję miało spotkanie weteranów powstania styczniowego w Ratajach i Wąchocku w 1923 r.

Na uroczystości 20 maja 1923 r. Związek Narodowo-Ludowy zaprosił m.in. członków radomskiego Stowarzyszenia Wzajemnej Pomocy Uczestników Powstania 1863 r. Weterani do Wąchocka przyjechali pociągiem rano już o 7.30. Powitały ich miejscowe władze z orkiestrą. Zebrani ruszyli przed symboliczną mogiłę powstańczą (usytuowaną obecnie przy ul. Kościelnej, tuż obok Szkoły Podstawowej im. Bohaterów Powstania Styczniowego), gdzie wysłuchali przemówienia posła i burmistrza Ostrowca Świętokrzyskiego, Adama Mrozowskiego [2].
 
Po śniadaniu, na które zaproszono weteranów, w kościele pw. św. Zofii w Ratajach odbyło się poświęcenie pamiątkowego krzyża, ufundowanego przez miejscową młodzież. Kolejnym punktem spotkania było odwiedzenie tzw. źródła Langiewicza i powstańczego obozowiska. Na miejsce zawiózł uczestników powstania miejscowy leśniczy Jan Krogulec (jego kuzyni 20 lat później służyli w oddziale Armii Krajowej „Ponurego”). Dawne obozowisko Langiewicza było uporządkowane, co zauważyli weterani. Na tą okazję ogrodzono je sztachetkami. Wskazuje to na żywą tradycję powstania 1863 r. wśród społeczeństwa Ratajów i Wąchocka.
  
Dzień 20 maja dobrze zapisał się w pamięci weteranów, skoro prezes Stowarzyszenia Wzajemnej Pomocy Uczestników Powstania 1863 r., Józef Wojdacki (1841–1927) [3], napisał: zawdzięczając inicjatywie ludzi prawdziwie kochających Boga, Ojczyznę i Najjaśniejszą Rzeczypospolitą, w Wąchocku dnia 20-ego maja 1923 roku odbyła się wspaniała uroczystość sześćdziesięciolecia powstania narodowego 1863 roku [4].
  
Członkowie ww. stowarzyszenia zabiegali z własnej inicjatywy o ochronę miejsc związanych z wydarzeniami z 1863 r. Tereny bitew czy mogił budziły wspomnienia. Przypominały, zwłaszcza młodzieży o najwyższej ofierze, jaką złożyli polegli w czasie powstania styczniowego dla Ojczyzny. Wszyscy bohaterowie tamtych dni stanowili idealny wzór do naśladowania dla młodszego pokolenia.
  
Uczestnicy wydarzeń r. 1863 wystarali się także w Nadleśnictwie Radomskim, by Polana Langiewicza została wyłączona z kompleksu leśnego, gdyż: jest to pamiątką naszej historii, która uszanowaną być powinna, jako pamiątka wieczna Narodu Polskiego. Decyzją Dyrekcji Lasów Państwowych z dnia 4 lutego 1925 r. postanowiono powstańcze obozowisko wydzielić z lasów ratajsko-siekierzyńskich. Teren, będący świadectwem historycznym miał być także otoczony opieką. Zdecydowano się również na niewycinanie drzewostanu z tego obszaru, wraz z dębem, tzw. „Langiewiczem”.
   
Radomskie Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy było najaktywniejszym środowiskiem zrzeszającym weteranów powstania styczniowego w województwie. Jedna z inicjatyw tego zrzeszenia dotyczyła nazwania jednej z ulic w Wąchocku ulicą Mariana Langiewicza, aby ulica prowadząca od kościoła ku Ratajom mogła nosić nazwisko dyktatora Mariana Langiewicza [5].
  
Dopiero w 1936 r. wprowadzono do map nazwę Polana Langiewicza. Prawdopodobnie przedsięwzięcie nie było związane z działalnością radomskich weteranów. Józef Wojdacki, który w latach 1863–1864 walczył m.in. pod Małogoszczem, Chrobrzem i Pieskową Skałą, zmarł w 1927 r. Po jego śmierci aktywność Stowarzyszenia Wzajemnej Pomocy była marginalna. Mimo to wprowadzenie nazwy Polana Langiewiczana mapy Wojskowego Instytutu Geograficznego, ugruntowało w potocznej świadomości powstanie styczniowe.
  
Wszystkie te zabiegi miały utrwalić powstanie styczniowe w świadomości mieszkańców ówczesnego województwa kieleckiego. O wydarzeniach z 1863 r. przypominały nie tylko nabożeństwa rocznicowe, akademie, ale także żyjący weterani powstania, stanowiący „żywą historię”. Podobną funkcję społeczną pełnią dzisiaj byli partyzanci AK, spotykający się na Wykusie.

Alicja Malicka
Instytut Historii
Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach

___________________________

Przypisy:
[1] Józef Piłsudski, Pisma zbiorowe, t. 5, Warszawa 1937, s. 50.
[2] Adam Mrozowski (1872–1946) – poseł na Sejm. Przed 1914 r. działacz „Sokoła”. Więziony przez Rosjan w Sandomierzu. Podczas I wojny światowej organizator Milicji Ludowej oraz członek Zjednoczenia Narodowego. W 1919 r. został burmistrzem Ostrowca, a w latach 1924–1927 prezydent tego miasta. Funkcję burmistrza pełnił z przerwami do 1943 r. Po II wojnie światowej zajął się rolnictwem, Z. Kaczmarek, Adam Mrozowski [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXII, Wrocław 1977, s. 213–214; [b.a.], Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1994, s. 373.
[3] Józef Wojdacki (1841–1927) – weteran powstania styczniowego. Służył w oddziale Langiewicza, gdzie dowodził kosynierami w batalionie Dąbrowskiego. Brał udział w bitwie pod Pieskową Skałą, Chrobrzem, Małogoszczą, Grochowiskami, a pod Czachowskim także pod Stefankowem, Jeziorkiem, Radzanowem, Rzeczniowem i Bobrzą. Dowodził 1 korpusem strzelców pod Ratajami jako kapitan. Po upadku powstania pracował jako urzędnik w Biurze Powiatu Kozienickiego, a potem Naczelnik Powiatu Koneckiego. Przeszedł na emeryturę w 1905 r. i osiadł w Radomiu. Za: Archiwum Państwowe w Radomiu (APR), Akta miasta Radomia, sygn. 8522, k. 15–18, 32–33, 51; A. Jankowska, Społeczeństwo Radomia wobec tradycji powstania styczniowego i jego uczestników w dwudziestoleciu międzywojennym, „Biuletyn Kwartalny Radomskiego Towarzystwa Naukowego” 2009, t. XLIII, z. 4, s.35.
[4]. APR, Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy Uczestników Powstania 1863 Roku. Koło w Radomiu, sygn. 5, k. 125.
[5] Tamże, k. 299–300. 

   

   

Bibliografia:

• Archiwum Państwowe w Radomiu, Akta miasta Radomia, sygn. 8522, Wydział Ogólny; 1915–1939.
• Archiwum Państwowe w Radomiu, Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy Uczestników Powstania 1863 Roku. Koło w Radomiu, sygn. 5, Korespondencja dotycząca działalności; 1924–1936.
• Józef Piłsudski, Pisma zbiorowe, t. 5, Warszawa 1937.
• [b.a.], [b.t.], „Słowo” 18 V 1923 r., s. 3.
• J. Barabasz, Sześćdziesięcioletnia rocznica powstania narodowego w Wąchocku, „Słowo” 25 V 1923 r., nr 120, s. 4.
• Z. Kaczmarek, Adam Mrozowski [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXII, Wrocław 1977, s. 213–214.
• [b.a.], Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1994.
• U. Oettingen U., Obóz Langiewicza, „Ikar” 2001, nr 1, s. 6–7.
• A. Jankowska, Społeczeństwo Radomia wobec tradycji powstania styczniowego i jego uczestników w dwudziestoleciu międzywojennym, „Biuletyn Kwartalny Radomskiego Towarzystwa Naukowego” 2009, t. XLIII, z. 4.