Wykus i jego bohaterowie w medalierstwie część II

Niebawem kolejna koncentracja Środowiska Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej "Ponury"-"Nurt", więc moment by zaprezentować Państwu pozostałe medale związane z bohaterami z Wykusu jest bardzo dobry.  Dodatkowo w tym roku świętować będziemy 70 rocznicę walk I batalionu 2 pułku piechoty Legionów AK pod dowództwem mjr. cc. Eugeniusza Kaszyńskiego „Nurta” w akcji „Burza”, a biorąc pod uwagę to, że medale wydawane są często z okazji „okrągłych” rocznic zaprezentowanie ich w tych dniach będzie momentem nad wyraz odpowiednim.

W pierwszej części (link) przedstawiłem Państwu „Wykusowe medale”, które już posiadałem w swojej kolekcji a część II miała być „swoistą listą marzeń Wykusowych medali”, ale czas robi swoje i kilka nowych medali związanych z Wykusem pojawiło się w moich zbiorach i właśnie od nich zacznę niniejszą prezentację. 

Pierwszym eksponatem, który od poprzedniej części „wykusowych medalach” pojawił się w mojej kolekcji jest medal wydany z okazji 50-lecia powstania Środowiska Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich Ponury-Nurt oraz odsłonięcia i poświęcenia kapliczki na Wykusie, które nastąpiło 15 września 1957 roku. Medal wydany w styczniu 2007 roku wyprodukowała Mennica Warszawska a jego emitentem było Środowisko Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich AK "Ponury -Nurt". Medal powstał przy udziale dwóch twórców, Pan Andrzej Kasten ps. Zulejka jest autorem projektu, zaś projekt ten wykonał Pan Robert Kotowicz. Z medalem tym a raczej z jego opisem wiąże się kilka nieścisłości, a pierwszą z nich jest nakład, który wg. Mennicy wyniósł 400 sztuk, a według innych źródeł (w tym emitenta) 290 sztuk. Kolejną „zagadką” jest metal, z jakiego wykonane zostały medale, wg. Mennicy medale wydane były tylko(!) w wersji tombak patynowany (brązowy), a jak Państwo widzą na poniższym zdjęciu w moim posiadaniu jest medal wykonany w wersji tombak srebrzony i oksydowany (srebrny). Taki stan rzeczy w przypadku medali wydawanych w Mennicy nie jest częsty, ale zdarza mi się „wypatrzyć” takie rozbieżności, których przyczyną przeważnie jest prośba „kogoś do kogoś” by zrobić dodatkowo kilka innych wersji medali.

Wykus 50 lat. 1957-2007. Emitent Środowisko NURT-PONURY. Projekt Andrzej Kasten i Robert Kotowicz. Wykonawca MW 2007. 60mm.

Kolejne medale nie łączą się w swojej tematyce bezpośrednio z Wykusem, ale za to z Wykusem łączy je osoba projektanta tych medali, których twórcą jest najprawdopodobniej Pan Andrzej Kasen ps., Zulejka, który w latach 1943 - 1944 był żołnierzem Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury” i I batalionu 2 pp Legionów AK „Nurta”. Użycie słowa „najprawdopodobniej” jest tu o tyle na miejscu, że nie mam stu procentowej pewności, ale analizując sygnatury umieszczone na medalach oraz inne projekty medalierskie Pana Andrzeja i informacje umieszczone we wpisie na blogu o Panu Andrzeju jestem prawie pewny, że trop jest dobry.  (Twórczość Pana Andrzeja Kastena "Zulejki")

Pierwszym z medali to jeden z moich ulubionych eksponatów z kolekcji, który cenię przede wszystkim za jego ogromną wymowę – Znak Polski Walczącej na tle mapy Polski w granicach z 1939 roku, a zarazem dużą prostotę przedstawiając na awersie tylko dwie litery „AK”. Medal ten wg. mnie potwierdza słowa Ludwiga Miesa, że „mniej znaczy więcej”. Plakietka, choć nie posiada zbyt wiele szczegółów jest wyjątkowej urody, na co niewątpliwie ma wpływ też jej bardzo dobre wykonanie. Niestety jest to jeden z tych medali, o których bardzo mało wiemy a jedyne informacje oprócz projektanta Pana Andrzeja Kastena ps. Zulejka to rozmiar 66x68 mm.

AK. Emitent b.d., Projektant Andrzej Kasten. Wykonawca b.d., 68x68mm

Kolejny medal, który z Wykusem łączy osoba Pana Andrzeja Kastena to medal rocznicowy wydany z okazji 35 rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego. Medal, wydany w 1979 roku tak, jak i poprzedni jest bardzo skromny w szczegóły i nie sprawia to, że jest on mało wymowny. Należy pamiętać, że w 1979 roku wydawanie medali związanych z Armią Krajową czy Powstaniem Warszawskim było sprawą niełatwą i pozbawione wsparcia oficjalnych instytucji czy np. Mennicy Państwowej (pierwszy medal związany z AK wydano w Mennicy dopiero w 1981 roku). Na uwagę zasługuje motyw śladu przestrzelania, który wg. mojej wiedzy był w medalach związanych z Armią Krajową przedstawiony po raz pierwszy. Medal wydany najpewniej w Warszawie przez środowisko Warszawskich Powstańców w niewielkim nakładzie został wykonany w jakimś małym prywatnym zakładzie bądź na zasadzie „fuchy po godzinach” w którymś z państwowych zakładów przemysłowych, co w tamtych czasach było rzeczą normalną.

35 rocznica Powstania Warszawskiego. Emitent b.d., Projektant Andrzej Kasten. Wykonawca b.d., 100x80mm

Trzecim medalem, którego autorem jest Pan Kasten jest medal, upamiętniający legendarnego dowódcę Armii Krajowej Stefana Grota-Roweckiego. Tak, jak w dwóch poprzednich tak i tu nie ma możliwości ustalenia ani emitenta ani wykonawcy medalu, choć na pewno nie jest to Mennica Warszawska. Wymiary plakietki to 85x80 mm.

Komendant Główny Armii Krajowej.Emitent b.d., Projektant Andrzej Kasten. Wykonawca b.d., 85x80mm

W przedstawionych trzech ostatnich medalach autorstwa Pana Andrzeja Kastena nieznani są emitenci, producenci i lata wydania (oprócz medalu upamiętniającego Powstanie Warszawskie) a biorąc pod uwagę wyjątkową urodę medali, jak i ich ważne przesłanie warto byłoby ustalić powyższe dane. I w tym moja ogromna prośba do Pana Andrzeja (jeśli czyta bloga, a mam nadzieję, że tak) o pomoc w zebraniu powyższych danych. 

Powyższej przedstawiłem „Wykusowe medale” już posiadane, które pojawiły się w mojej kolekcji od ostatniego Naszego spotkania, więc teraz czas na „medalową listę marzeń”. W tym miejscu należą się podziękowania Markowi Jedynakowi za udostępnienie zdjęć medali, które prezentowane będą poniżej. 

            Pierwszy medal z „wykusowej listy marzeń” to medal upamiętniający 10 rocznicę śmierci mjr. E.G. Kaszyńskiego „Nurta”. O medalu tym, co nie jest już dla Państwa zapewne żadnym zaskoczeniem nic nie wiadomo oprócz roku i okazji, z jakiej został wydany. Jak jest to rzadki i niespotykany medal świadczy m. in. fakt, że nie jest znany nawet jego wymiar gdyż istnieją tylko fotografie medalu bez szczegółowego opisu.

W X rocznicę śmierci mjr. "Nurta" E.G. Kaszyńskiego. Projekt b.d.,wykonawca b.d., wymiary b.d., 1986.

Drugi medal, który na chwilę obecną nie jest w moim posiadaniu i znana jest mi tylko jego fotografia to medal wydany dla upamiętnienia sprowadzenia do Polski prochów Majora „Nurta” i złożenia Ich na Wykusie 11 czerwca 1994. W przypadku tego medalu o średnicy 60 mm wydanego w 1994 roku znany jest autor projektu – oczywiście Pan Andrzej Kasten ps. „Zulejka”.

Komendant "Nurt" wraca na Wykus, proj. Andrzej Kasten, wykonawca b.d. 1994, 60 mm

 Kolejny medal a raczej jego inna wersja była już prezentowana w części I „Wykusowych medali”, ale z racji tego, że wersja ta jest niespotykana myślę, że warta jest przedstawienia i w części II. Medal ten  wydany został z okazji 120 rocznicy Powstania Styczniowego i 40 rocznicy powstania Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej "Ponury"-"Nurt", ale jest to wersja, którą ja nazywam „negatywem” gdyż w porównaniu z pierwowzorem miejsca wypukłe są wklęsłe i odwrotnie, i jak dla mnie przypomina to nieco negatyw zdjęcia. Medal o wymiarach 67 x 67 mm wydany został w 1983 roku a zaprojektował go oczywiście Pan Andrzej Kasten ps. „Zulejka”. Choć część źródeł za wytwórcę tej wersji podaje tak, jak i w przypadku orginału Pana Teodora Kaweckiego z Gdyni to jest to informacja błędna a faktyczny producent pozostaje nieznany. Taki stan rzeczy, że medale wydawane – wznawiane są przez różnych wytwórców nie jest sprawą rzadką i wskazuje na zapotrzebowanie na tego typu pamiątki. 

40 Rocznica powstania oddziału Ponurego i 120 rocznica Powstania Styczniowego. Projekt Andrzej Kasten. Wykonanie Teodor Kawecki - Gdynia 1983. 67x67 mm.

 Ostatnim medalem, który pozostaje na dzień dzisiejszy w kwestii marzeń jest medal a chyba raczej egzemplarz próbny medalu, który upamiętnia powtórny pogrzeb „Ponurego” w 1988 roku. Niestety o medalu nie ma obecnie żadnych informacji oprócz przypuszczalnego roku wydania – 1988.

Wczesna wersja medalu "Ponurego" wydanego na pamiątkę powtórnego pogrzebu w 1988 r.

Jak widać z powyższego zestawienia zrobiło się to praktyczne zestawienie medali Pana Andrzeja Kastena ps. „Zulejka”, który po wojnie kontynuował Swą pracę dla Armii Krajowej tym razem zamieniając broń na dłuto. Prace Pana Andrzeja niosą ze sobą wiele przekazu przy często niewielkiej ilości szczegółów, co pokazuje, że symbole przemawiają same za siebie i nie potrzeba im zbyt wiele ozdobników.

Co do wszystkich medali związanych z Wykusem to, choć już tych przedstawionych jest bardzo duża ilość to mam nadzieję, że z biegiem czasu będą pojawiać się nowe eksponaty te wydane w przeszłości, jak i wydane w przyszłości.

Z góry dziękuję za pomoc w zbieraniu informacji o przedstawionych medalach, jak i wszystkie poprawki i sugestie. 

 Jacek Buciński – jacko33

---------------------------------------------

Bibliografia:
Abramek Zdzisław, Powstanie Warszawskie 1944 medalami pisane, 2003.

Kowal Kazimierz, Sawicki Zdzisław, Dzieje oręża polskiego w medalierstwie.

Welker Lesław, Symbolika znaków Polski Walczącej.

Welker Lesław, Znaki Polski Walczącej.

http://ponury-nurt.blogspot.com/2011/11/andrzej-kasten-zulejka.html