Zdzisław Stefan Rachtan urodził się 9 marca 1924 r. w Bzinie w rodzinie Stefana i Jadwigi z d. Sułek. Ukończył Szkołę Powszechną w Wierzbniku. Nie zdążył podjąć nauki w gimnazjum. Wybuch II wojny światowej pokrzyżował jego zamierzenia. Ze względu na młody wiek nie wziął udziału w wojnie obronnej 1939 r.
Wiosną 1940 r. znalazł zatrudnienie w Zakładach Ceramicznych „Rogalin” w Wierzbniku. W październiku 1940 r. zaangażował się w konspirację w szeregach Narodowej Organizacji Wojskowej. Przyjął pseudonim „Halny”. Początkowo był łącznikiem i kurierem. Za sabotaż w miejscu pracy 13 lutego 1942 r. został aresztowany przez Placówkę Sicherheitspolizei i Sicherheitsdienst w Kielcach. Został osadzony w więzieniu przy ul. Zamkowej w Kielcach. Zachorował na tyfus plamisty, dyzenterię i zapalenie płuc. Nie przyznał się do niczego, a niemiecki aparat śledczy nie znalazł przeciwko niemu dowodów. Rodzinie udało się go wykupić i 8 czerwca 1942 r. opuścił więzienie. Do września leczył się w rodzinnym domu. We wrześniu 1942 r. powrócił do pracy.
W marcu 1943 r. dołączył do oddziału dywersyjnego NOW chor. Tomasza Wagi „Sęka”, „Szorta”. Pełnił w nim funkcje dowódcy drużyny i zastępcy dowódcy plutonu. Przeszedł także szkolenie podoficerskie. Po kilku miesiącach intensywnego szkolenia oddział był gotowy do wymarszu w pole.
W czerwcu 1943 r. chor. „Szort” podporządkował się por. cc. Janowi Piwnikowi „Ponuremu”, Komendantowi „Kedywu” Okręgu Radomsko-Kieleckiego AK. „Halny” z oddziałem „Szorta” wszedł w skład I Zgrupowania Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury”. Strz. Zdzisław Rachtan przeszedł cały szlak bojowy Zgrupowań w 1943 r. Brał udział w walkach z obławami na Wykusie (lipiec, wrzesień i październik), w akcjach na pociągi pod Łączną (2/3 lipca), Berezowem (12/13 lipca), Sufragańcem (3/4 października). Jeszcze w 1943 r. został awansowany na kaprala.
Zimę 1943/1944 r. spędził ze skadrowanym oddziałem pod dowództwem por. cc. Eugeniusza Kaszyńskiego „Nurta” w rejonie Opatowa. Wiosną 1944 r. Zgrupowania przeformowane zostały w I batalion 2 pułku piechoty Legionów AK. „Halny” pełnił w nim funkcję dowódcy 1 drużyny w 3 kompanii chor. Tomasza Wagi „Szorta”. Przeszedł cały szlak bojowy batalionu. 12 sierpnia 1944 r. awansowany został do stopnia plutonowego. Za akcję pod Dziebałtowem (26 sierpnia 1944 r.) otrzymał Krzyż Walecznych. Za postawę i odwagę w walkach pod Lipnem i Chotowem 29–30 października 1944 r. odznaczony został Orderem Wojennym Virtuti Militari V klasy.
Po demobilizacji batalionu w dniu 14 listopada 1944 r. przedostał się do Pawłowa koło Starachowic. Tutaj w styczniu 1945 r. poślubił Krystynę Witebską „Justynę”, łączniczkę NOW-AK. W Pawłowie zastał go rozkaz o rozwiązaniu AK i awansowaniu go na stopień podporucznika czasu wojny.
Z obawy przed aresztowaniem przez Urząd Bezpieczeństwa, wyjechał z żoną do Torunia. W latach 1945–1950 pracował w Polskiej Fabryce Gazomierzy w Toruniu. 20 października 1945 r. „Halny” ujawnił się przed Komisją Likwidacyjną byłej Armii Krajowej przy Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego m. st. Warszawy. W 1947 r. zdał maturę w Liceum dla Dorosłych im. Stefana Żeromskiego w Toruniu i rozpoczął studia na Wydziale Prawno-Ekonomicznym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, gdzie studiowała już jego żona.
W sierpniu 1950 r. osobą Zdzisława Rachtana zainteresował się PUBP w Toruniu. Z tego powodu przeniósł się z rodziną do Warszawy. Znalazł pracę w dziale planowania Polskich Wydawnictw Gospodarczych „Polgos”, z którymi związał się do 1962 r.
Poza pracą zawodową, w 1950 r. został członkiem Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (późniejszego PTTK). Działał na różnych stanowiskach. Czynnie uprawiał turystykę górską. W 1962 r. ukończył na Uniwersytecie Warszawskim przerwane w 1950 r. studia prawnicze. W grudniu 1962 r. znalazł pracę w Spółdzielczym Biurze Turystycznym „Turysta”. Pełnił funkcję Dyrektora Biura Turystyki Krajowej. Został zwolniony z pracy w grudniu 1981 r., po wprowadzeniu stanu wojennego.
Zdzisław Rachtan „Halny” jesienią 1956 r. był jednym z pomysłodawców i inicjatorów ufundowania kapliczki Matki Boskiej Bolesnej na Wykusie. Był to jeden z pierwszych w Polsce pomników poświęconych Armii Krajowej. Inicjatywa związana z budową obelisku pozwoliła „Halnemu” i innym oficerom oddziałów AK „Ponurego” i „Nurta” na zorganizowanie już w 1957 r. ogólnopolskiego środowiska kombatanckiego, które od samego początku aż do 1989 r. Rachtan był jednym z najważniejszych członków Rady Starszych (zarządu) Środowiska, a następnie Przewodniczącym Środowiska Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury”–„Nurt”.
Do najważniejszych osiągnięć Zdzisława Rachtana „Halnego” do 1989 r. należy zaliczyć organizację słynnych „koncentracji” – czerwcowych spotkań w Górach Świętokrzyskich na Wykusie i w Wąchocku, skupiających weteranów AK, a od końca lat 70. XX w. także przedstawicieli opozycji demokratycznej, a także Ruchu Harcerstwa Rzeczypospolitej.
Z inicjatywy Środowiska „Ponury”–„Nurt”, w 1984 r. na rynku w Wąchocku stanął pierwszy w Polsce figuratywny pomnik oficera Armii Krajowej – mjr. Jana Piwnika „Ponurego”. Trzy lata później, 17 września 1987 r. po 18 latach starań do Polski sprowadzone zostały z ZSRR prochy poległego w 1944 r. „Ponurego”. W dniach 10-12 czerwca 1988 r. Środowisko „Ponury”–„Nurt” było organizatorem powtórnych uroczystości pogrzebowych Jana Piwnika, w których wzięło udział ok. 30 000 osób z całej Polski.
Był także jednym z inicjatorów utrwalania pamięci o powstaniu styczniowym przez środowiska akowskie, czego przykładem są m.in. pomnik na Polanie Langiewicza w lesie pod Wąchockiem i konferencje naukowe współorganizowane z Polską Akademią Nauk i Polskim Towarzystwem Historycznym.
Poza działalnością w Środowisku „Ponury”–„Nurt”, w 1979 r. wszedł w skład nieformalnego Społecznego Komitet Uczczenia Pamięci Generała Stefana Roweckiego „Grota” i Jego Żołnierzy, na czele którego stali kolejno prof. Henryk Samsonowicz, prof. Aleksander Gieysztor, a następnie art. plast. Stanisław Soszyński. Zwieńczeniem aktywności komitetu było w 1981 r. nazwanie budowanego w Warszawie mostu drogowego na Wiśle imieniem gen. dyw. Stefana Roweckiego „Grota”, a drogę łączącą dwa brzegi rzeki – Aleją Armii Krajowej.
Doświadczenia Środowiska „Ponury”–„Nurt” z lat PRL pozwoliły na przełomie 1989/1990 powołać Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej, którego Rachtan był jednym z założycieli. W 1990 r. został wybrany Wiceprzewodniczącym Zarządu Głównego ŚZŻAK. Swoją funkcję pełnił przez 2 kadencje. Ponadto od 1995 r. był również Wiceprezesem Zarządu Fundacji Pomocy na Rzecz Żołnierzy Armii Krajowej im. gen. Leopolda Okulickiego „Niedźwiadka”.
Od 1990 r. ściśle współpracował także z odrodzoną Policją. Największą inicjatywą było przyjęcie za patrona mjr. Jana Piwnika „Ponurego” przez Komendę Wojewódzką Policji w Kielcach. W 1990 r. staraniem policjantów i kombatantów AK ustanowiona została Honorowa Policyjna Odznaka Zasługi im. mjr. „Ponurego”, nadawana za czyny związane z ratowaniem życia obywatelom z narażeniem własnego życia. Zdzisław Rachtan od 1990 r. był członkiem Kapituły Honorowej Policyjnej Odznaki Zasługi im. mjr. „Ponurego”. Jego staraniem nadano odznace rangę ogólnopolską, dla wszystkich policjantów w kraju.
W czerwcu 1995 r. wybrany został Przewodniczącym Zarządu Środowiska „Ponury”–„Nurt”. W 2007 r., ze względu na wiek i stan zdrowia, zrezygnował z funkcji. Został wybrany dożywotnio Honorowym Prezesem Środowiska Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej „Ponury”–„Nurt”.
W 1996 r. m.in. z inicjatywy Zdzisława Rachtana „Halnego” Środowisko „Ponury”–„Nurt” podpisało ze Związkiem Harcerstwa Rzeczypospolitej porozumienie o przejęciu tradycji. Dalekowzroczna polityka Rachtana we współpracy z młodzieżą harcerską od lat 80. XX w. pozwoliła na „przekazanie pałeczki w sztafecie pokoleń”. To z kolei pozwoliło na kontynuowanie działalności kombatantów AK i dalszy ciąg organizowania największych w kraju, poza obchodami rocznicy wybuchu powstania warszawskiego, uroczystości kombatanckich AK.
W 2007 r. z inicjatywy Zdzisława Rachtana „Halnego” i jego żony Krystyny „Justyny” ufundowana została tablica pamięci Jana Jeziorańskiego „Jana Nowaka” i jego żony Jadwigi „Grety”. Tablica została odsłonięta i poświęcona w kaplicy Matki Boskiej Nieustającej Pomocy przy ul. Wilczej 7 w Warszawie.
Za ponad pięćdziesięcioletnią pracę społeczną na rzecz kombatantów, a także miejscowej społeczności, Zdzisław Rachtan przez władze samorządowe Wąchocka (2007 r.) i Starachowic (2012 r.) został uznany za honorowego obywatela tych miast.
Jego aktywność na wielu polach działalności obywatelskiej i społecznej została uhonorowana licznymi odznaczeniami. Był m.in. kawalerem Krzyża Oficerskiego Orderu Odrodzenia Polski, Krzyża Kawalerskiego Orderu Odrodzenia Polski, Krzyża Srebrnego Orderu Wojennego Virtuti Militari, Krzyża Walecznych, Złotego Krzyża Zasługi, Krzyża Armii Krajowej, Krzyża Partyzanckiego oraz Krzyża Honorowego ZHR „Ad Amicum”. Odznaczony został także czterokrotnie Medalem Wojska, Medalem Za zasługi w turystyce, Jasnogórskim Medalem Pro Fide et Patria, Złotym Medalem Za zasługi dla Policji, Medalem Pro Patria, Medalem Za Zasługi dla ŚZŻAK i kilkunastoma odznakami pamiątkowymi AK, PTTK, ZHP.
Uhonorowaniem działalności Zdzisława Rachtana „Halnego” była przyznana Mu w 2013 r. nagroda „Kustosz Pamięci Narodowej” za szczególnie aktywny udział w upamiętnianiu historii Narodu Polskiego w latach 1939–1989.
dr Marek Jedynak
Delegatura IPN w Kielcach
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz
Uwaga: tylko uczestnik tego bloga może przesyłać komentarze.