Powołanie Armii Krajowej w medalierstwie

„Dnia 14 lutego 1942 r.

Kalina 

W ślad za moim rozkazem
l.2926 z dnia 3 IX 1941 r.

1. Znoszę dla użytku zewnętrznego nazwę ZWZ
– wszyscy żołnierze w czynnej służbie wojskowej
w Kraju stanowią „Armię Krajową” podległą
Panu Generałowi, jako jej dowódcy

2. Stanowisko Pana Generała nosi nazwę
Dowódcy Armii Krajowej […]

Naczelny Wódz

Sikorski

Generał broni”

   

Choć dla wielu ludzi, szczególnie młodego pokolenia, 14 lutego kojarzy się niestety z dniem świętego Walentego i Walentynkami to należy pamiętać, że właśnie dziś obchodzimy 73 rocznicę powołania Armii Krajowej, która w czasie II Wojny Światowej była największą podziemną armią w okupowanej Europie a w jej szeregach służyło ponad 300000 kobiet i mężczyzn. Armia Krajowa, jako ruch oporu tak naprawdę powstała dużo wcześniej, bo tuż po przegranej Kampanii Wrześniowej 1939 roku, jako szereg organizacji, związków, grup partyzanckich i itp., a 14 lutego nastąpiła zmiana wcześniejszej nazwy - Związek Walki Zbrojnej (ZWZ). Najpewniej istniało wiele powodów za taką zmianą, ale bez wątpienia jednym z nich było podkreślenie jej militarnego charakteru i przynależność do Polskich Sił Zbrojnych. Ponadto istnienie armii, jako części Państwa Polskiego na terenach okupowanych dodawało Polakom, wiary w zwycięstwo i odzyskanie niepodległości. Powołanie Armii Krajowej miało prowadzić do dalszego scalania wszystkich konspiracyjnych sił zbrojnych w Polsce, które trwało już wcześniej najpierw pod „szyldem” SZP - Służba Zwycięstwu Polski a później ZWZ. 

Proces scalenia całego ruchu oporu, jak i przekształcenie SZP na ZWZ a następnie na AK zostało upamiętnione na medalu wydanym najprawdopodobniej przez któreś ze środowisk kombatanckich. Niestety nieznane jest mi miejsce wydania, jego rok, nakład oraz autor a średnica medalu wynosi 89 mm.

AK ZWZ SZP

Niesyty przez wiele lat cała działalność i historia Armii Krajowej była zakłamywana bądź przemilczana, co sprawiło, że o rozkazie z dnia 14 lutego wiedzieli nieliczni a oficjalnych obchodach można było tylko pomarzyć. Dziś sytuacja wygląda zdecydowanie lepiej - obchodzimy 14 lutego, jako rocznicę powstania Armii Krajowej, jest Dzień Polskiego Państwa Podziemnego, który obchodzony jest 27 września na pamiątkę powołania we wrześniu 1939 roku „poprzedniczki Armii Krajowej - SZP. Oprócz wrześniowego Dnia PPP obchodzimy wiele różnych rocznic związanych z walkami Armii Krajowej czy z jej dowódcami a jedną z najważniejszych jest właśnie rocznica 14 lutego. 

Na 70 rocznicę powstania Polskiego Państwa Podziemnego w 2009 roku Stowarzyszenie Przyjaciół Armii Krajowej z Gdańska wydało medal, którego współautorem jest Prezes Stowarzyszenia Pan Józef Wiesław Cubała a medal o średnicy 70 mm wydano dla członków i przyjaciół Stowarzyszenia w ilości 100 sztuk.

70 Rocznica powstania Polskiego Państwa Podziemnego

Tak, jak w przypadku innych rocznic związanych z Armią Krajową, tak i rocznice jej powołania zostały upamiętnione w medalierstwie. Medale wydawane były dopiero od lat, 80 gdy reżim komunistyczny chylił się ku upadkowi. 

Pierwszym znanym mi i będącym w moich zbiorach medalem jest medal nieznanego autora, jak i emitenta o średnicy 89 mm. Medal wydany w 1982 roku w trakcie trwania stanu wojennego i wyemitowany był, tak jak i medal „AK ZWZ SZP” najprawdopodobniej przez środowisko kombatantów i upamiętniał 40 rocznicę powołania Armii Krajowej. Należy zwrócić uwagę, że oba medale mają dużą symbolikę przy bardzo skromnym w szczegóły i ozdobniki wizerunku. Takie projektowanie medali jest charakterystyczne dla medali wydawanych przez środowiska kombatanckie.  

40-lecie utworzenia Armii Krajowej 1942-1982

Na 50 rocznicę powołania Armii Krajowej wydanych zostało trzy medale (tyle mam w swojej kolekcji), z których dwa wydała Mennica Państwowa. 

Pierwszym jest medal, który choć wydany na 50 rocznicę utworzenia Armii Krajowej przypomina o innych ważnych datach z historii Polski. Autor medalu Tadeusz Tchórzewski umieścił daty między innymi takich wydarzeń, jak Bitwa pod Wiedniem, Bitwa pod Grunwaldem, Powstanie Warszawskie i inne. Daty tych wydarzeń przedstawione są, jako korzenie drzewa, zaś jego symbolicznym owocem jest rok 1980 i Solidarność. Medal o średnicy 70 mm wydała Mennica Państwowa w nakładzie: patynowany 500 sztuk, srebro 100 sztuk plus 2 sztuki numerowane.

50 Rocznica utworzenia Armii Krajowej

Drugi medal wydany również przez Mennicę Państwową w 1992 roku jest medal autorstwa znanego artysty Edwarda Gorola. Medal przedstawia scenę i teks przysięgi Armii Krajowej, której to tekst zatwierdził już w styczniu 1942 Rząd RP na Uchodźstwie zanim jeszcze Wódz Naczelny Generał Władysław Sikorski formalnie przemianował ZWZ na AK. W dniu 22 lutego 1942 Generał Dywizji Stefan Rowecki „Grot” wydał rozkaz nr 58/1942, w którym zawarł rotę przysięgi Armii Krajowej. Nieco później 12 grudnia 1942 roku Dowódca Armii Krajowej rozkazem nr 73/1942 wprowadził nieznaczne zmiany w rocie Armii Krajowej.

„W obliczu Boga Wszechmogącego

i Najświętszej Marii Panny, Królowej Korony Polskiej,

kładę swe ręce na ten Święty Krzyż,

znak Męki i Zbawienia,

i przysięgam być wiernym Ojczyźnie mej

Rzeczpospolitej Polskiej,

stać nieugięcie na straży Jej honoru

i o wyzwolenie Jej z niewoli

walczyć ze wszystkich sił

– aż do ofiary życia mego.

Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej

i rozkazom Naczelnego Wodza

oraz wyznaczonemu przezeń Dowódcy Armii Krajowej

będę bezwzględnie posłuszny,

a tajemnicy niezłomnie dochowam,

cokolwiek by mnie spotkać miało.

Tak mi dopomóż Bóg!”

Na medalu przedstawiona jest również postać pierwszego Dowódcy Armii Krajowej Generała Dywizji Stefana Grota-Roweckiego i jak na wielu innych medalach upamiętniających Grota-Roweckiego tak i tu istnieje pewien błąd, gdyż Rowecki nigdy nie był komendantem Armii Krajowej a jej dowódcą. Medal o średnicy 70 mm został wydany w nakładzie 1000 sztuk (patynowanych 500 sztuk, srebrzonych 500 sztuk).

Generał Stefan Grot-Rowecki I komendant Armii Krajowej

Trzecim medalem wydanym w 1992 roku na 50 rocznicę przemianowania ZWZ na Armię Krajową jest medal o średnicy 48 mm wydany przez nieznanego emitenta a zaprojektowany i wyprodukowany przez Pana Zbigniewa Buczkowskiego ps. Cezary z Rypina. Niestety nie udało mi się ustalić, w jakim oddziale walczył Pan Buczkowski. Medal wykonany z miedzi posiada, co jest niespotykane, znak Polski Walczącej wykonany z jakiegoś rodzaju plastiku.

Uczestnikom Ruchu Oporu na 50-lecie powołania Armii Krajowej

Ostatnim z prezentowanych medali jest medal wydany w ramach serii „Polacy w II Wojnie Światowej” i upamiętniający właśnie Armię Krajową. Choć sam medal nie odnosi się do konkretnej rocznicy to jest na nim data powołania Armii Krajowej 14 luty 1942 roku. Medal o średnicy 40 mm zaprojektowali Andrzej i Rusłana Nowakowscy (tak, jak całą serię) a w nakładzie 10000 sztuk wydała w 2009 roku Skarbnica Narodowa.

            Armia Krajowa-Polacy w II Wojnie Światowej

I to już wszystkie medale, które odnoszą się bezpośrednio do dzisiejszej rocznicy, choć biorąc pod uwagę kreatywność kombatantów Armii Krajowej na pewno jeszcze istnieje wiele medali upamiętniających jej powołanie i czekają tylko na ich odkrycie z zapomnienia i zaprezentowanie Państwu.

--------------------------

Jacek Buciński - jacko33

Bibliografia:
Abramek Zdzisław, Powstanie Warszawskie 1944 medalami pisane, 2003.

Kowal Kazimierz, Sawicki Zdzisław, Dzieje oręża polskiego w medalierstwie.

Welker Lesław, Symbolika znaków Polski Walczącej.

Welker Lesław, Znaki Polski Walczącej.

http://www.namyslowianie.pl/blog/jedrzej/70-rocznica-armii-krajowej

http://wolnapolska.pl/index.php/item/22-lutego-1942.html?category_id=2